اختلال و خلاقیت
شمه ای از زندگی ونسان ون گوگ
همراه با نقد فیلم بر دروازه ابدیت»
مصطفی همت آبادی
می تواند آتشی بزرگ در قلب ما شعله ور باشد و هنوز کسی حتی برای گرم کردن خویش به این سو نیاید، رهگذران تنها حلقه ای از دود را می بینند.
ونسان ون گوگ
در فیلم بر دروازه ابدیت At Eternity's Gate, 20 » (زیرنویس دار و دوبله شده) به کارگردانی جولیان اشنابل نقاش و فیلمساز، ونسان ون گوگ Vincent van Gogh» در کافه ای پاریسی کنار برادر کوچکتر ش تئو ون گوگ Theodorus Van Gogh» که فروشنده تابلوها و آثار هنری ست نشسته، در اطراف شان تنی چند از نقاشان پیرامون تأسیس یک گروه هنری حرافی می کنند.
پل گوگن Paul Gauguin» با آزردگی سالن را ترک می کند، ونسان به دنبالش می دود.
از مکالمه آن دو در کوچه پیداست که از کارهای بازاری و حرف های تکراری به تنگ آمده اند. ون گوگ گفته های نوآورانه گوگن را تأیید می کند و نشان می دهد که خودش هم شیفته دگرگونی است و از نافهمی پاریسی های متظاهر در رنج.
گوگن او را به سفرِ جنوب ترغیب می کند تا به فضاهای داغ گم شده اش دست یابد. ونسان که با کمک مالی برادرش زندگی میکند با موافقت او به شهر آرل در جنوب فرانسه می رود اما به سبب هوای نامطلوب، از نور و درخشندگی اثری نمی یابد و اشیاء اتاق خودش مثل پوتین و صندلی را نقاشی می کند.
با بهتر شدن هوا و رفتن به مزارع روحیه‌ی بهتری یافته و شروع به کارهای تازه تر می کند.
در دفترچه نقاشی هم که مدیره مهمانخانه مادام جینوکس به او داده طرح‌هایی می زند (این دفترچه حدود 120 سال بعد پیدا شد).
نقاشی های آفتابگردان، سرو و مزارع؛ ملهم از گذران ون گوگ در چشم اندازهای پیرامون روستا ست.
در همین حال به سبب درگیری با اهالی، بیماری او شدت می یابد و تئو که از خلال نامه نگاری ها نگران حال او ست گوگن را به نزد ش می فرستد. همخانگی آن دو پس از دو ماه بدنبال یک کشمکش لفظی تمام شده و گوگن او را ترک میکند. ون گوگ در هیجان پس از این درگیری تکه ای از گوش خود را بریده برای رساندن به دست گوگن به خدمتکار مهمانخانه می دهد. سپس به سبب جراحت؛ بستری و بعد بعلت عارضه روانی به تیمارستان سن رمی» می رود. در آنجا تعداد زیادی نقاشی می کشد و پس از یک سال با تأیید کشیشِ روانخانه مرخص شده در اطراف پاریس تحت نظر دکتر گاشه» قرار می گیرد.
یک روز که ون گوک در حال نقاشی بود، هدف گلوله رهگذری واقع شد، و زندگی را بدرود گفت.
در کتاب شور زندگی Lust for Life»؛ که بیوگرافی نویس مشهور ایروینگ استون Irving Stone» بر مبنای تحقیقات خود نوشته؛ ون گوگ خودکشی کرده است.
ون گوگ تا دوران مبلّغ شدن انسانی نکته سنج و هوشمند اما کناره گیر به نظر می رسد.
او در ۲۷ سالگی نقاشی را شروع کرد و تمام آثارش را تا پایان عمر کوتاه خویش (37 سالگی) آفرید، ۹۰۰ نقاشی و ۱۱۰۰ طراحی که مشهورترین آن‌ها در دوسال پایانی عمرش کشیده شده‌اند، ۹۰ نقاشی در دو ماه آخر.
بالا و پایین های زندگی سختِ ون گوگ، سرگذشت او را مرکز توجه بسیاری قرار داده است:
فیلمِ شور زندگی، 1956» از روی کتاب ایروینگ استون، به کارگردانی وینسنت مینلی» و جرج کیوکر»، بازی کرک داگلاس و آنتونی کویین، یک نمایش بیوگرافیک است که به سراسر زندگی ون گوگ می پردازد.
در این فیلم، سکانس هایی از رفتار نرمال ونسان بیشتر از سکانس های ناهنجاری او دیده می شود، خصوصاً با تأکید بر دوران معلمی و مُبلّغی او پیش از نقاش شدن ما را با انسانی خیرخواه و نوع دوست مواجه می کند.
داستانِ انیمیشنِ دوستدار شما، ونسان Loving ,Vincent، 2017» به نویسندگی و کارگردانی هنرمندانه ی دوروتا کابیلا و هیو ولچما, Hugh Welchma Dorota Kobiela and»، پس از مرگ ون گوگ آغاز می شود.
در این فیلم؛ پستچی به پسرش که ونسان را ضعیف خوانده می گوید: زندگی می تواند آدم های قوی را هم از پا در اندازد».
این انیمیشن با همکاری 100 نقاش ساخته شده و در آن هنجارمندی روانی ون گوگ بر اختلال ش چیرگی دارد، و مانند بر دروازه ابدیت» خود کشی کردن ش را زیر سؤال می برد.
بر دروازه ابدیت» به سال های پایانی زندگی این نقاش هلندی شگفتی ساز می پردازد و بر اوج خلاقیت و زیر و بم های روحی او در این سال ها تمرکز دارد.
کارگردان اشنابلِ نقاش، به ون گوگ نگاهی ستایش آمیز میکند، که این نگاه بر نقاشی های خود او نیز سایه افکنده است.
فیلم بر دروازه ابدیت» برنده چندین جایزه شد؛ از جمله گرین دراپِ فستیوال ونیز» که توسط گرین کراس
Green Cross International» که یک انجمن پایداری زیست محیطی ست اهداء می شود.
فیلم کاندیدای جوائز متعددی مانند اسکار 2019 برای بهترین بازیگر هم بوده است.
نخستین نقطه ضعف بر دروازه ابدیت» انتخاب ویلم دافو (تولد 1955 ، 62 ساله در زمان فیلبرداری) است که با چشمانی بی فروغ و خطوط عمیق چهره، جایگزین خوبی برای ون گوگ 37 ساله نیست، گرچه طرح استخوانی صورت او به پرتره های بجا مانده از ون گوگ بی شباهت نیستند. در شور زندگی» کرک داگلاس 40 ساله به لحاظ سنی تناسب بیشتری با اواخر عمر ون گوگ دارد. اما بازی بی نقص و پرانرژی دافو این انتخاب را توجیه و فیلم را سرپا نگه داشته، تماشاچی را روی صندلی می نشاند. دافو سابقه بازی استادانه در نقش های دشواری چون مسیح (آخرین وسوسه مسیح، اسکورسیزی، 1988) و فیلمی بنام پیر پائولو پازولینی» به کارگردانی آبل فرارا محصول 2014 در نقش پازولینی را در کارنامه خود دارد.
در سراسر بر دوازه ابدیت»، رفتار نابهنجار ونسان بر ذهن تماشاچی سایه می افکند.
این فیلم؛ مملو از کُنش های بیمارگونه ون گوگ است زیرا می خواهد در ذهن تماشاچی رابطه ای پیش داورانه میان روان پریشی و هنرمندی ایجاد کند.
بر اساس یکی از نظریه ها؛ برخی از اسکیزوفرن» ها یا اوتیستیک های ملایم Mild Autism» در زمینه هایی شور و شکفتگی هایی دارند. این نظریه نمی تواند ثابت کند که ناهنجاری های روانی موجب برجستگی یا نبوغ در دارندگان آن ها ست. فیلم هم نمی تواند رابطه ی ارگانیک مابین نبوغ و بیماری را باور پذیر نماید.
علاوه بر بازی استادانه دافو، کاری استثنایی در بازسازی فضاهای الهام بخش نقاش در فیلم صورت گرفته است. فیلم دوستدار شما؛ ونسان» هم در این زمینه موفق عمل کرده است، اما در زمان ساخت شور زندگی» امکانات تکنیکی برای بازسازی چشم اندازهای ون گوگ موجود نبود.
بردروازه ابدیت» ضربت قلم ونسان و شدت پیوستگی او با رنگ و بوم را بخوبی به تصویر کشیده است. نمایش این قدرت، فریادی در دهلیز زمان است که: هنرمند مهجور در ابدیتِ محتوم تاجی از افتخار و عظمت بر سر خواهد نهاد».
تماشاچی، این آینده درخشان را در آمیزش نور و رنگ بر روی بوم احساس می کند.
با هنرآوری دافو» رنج‌های ونسان را لمس می کنیم اما این رنج ها اشتیاقی برای حرکت بسوی آفرینش یا برخورداری از هنر در درون آدمی نمی آفرینند و نظر اشنابل که: دروازه ابدیت درباره ون گوگ نیست بلکه در مورد ون گوگ بودن است» چندان واقع نمایی نشده، و چهره بیمارگون بازیگر، انگیزاننده نیست.
درام و دیالوگ در مقابل صحنه پردازی های رنگین فیلم نقش کم رنگی دارند. در جلو رفتِ داستان نقش تئو پایین تر از انتظار ترسیم شده، گرچه شنابل و ژان کلود کاریر (نویسندگان فیلمنامه) در تکوین داستان از نامه های ونسان به تئو استفاده کرده اند.
تئو در تکوین شخصیت هنری برادر بزرگترش نقشی سازنده داشت که در تاریخ هنر نقاشی به او جایگاهی خاص می دهد.
ونسان برادری شوخ، همدل و هم صحبت بود که او را با رمز و راز طبیعتِ زادگاه شان آشنا کرد، گرچه اکنون دچارِ روانی آشفته و دردمند است.
نقطه قوتِ بر دروازه ابدیت» ساختار گرافیکی آن است.
اگر رابطه ون گوگ با گوگن را هم گوشه کنار شنیده اید بر دروازه ابدیت» حرف تازه ای برای ء کنجکاوی شما ندارد. فیلم؛ به گوگن و دیالوگ های او سهم مناسبی اختصاص داده گرچه نه هموزن روشنی های صحنه و شوریده گردی هایِ دوربین که گویی با چشمان کنجکاو نقاش به این سو آن سو می چرخد تا بر بهترین چشم انداز تمرکز یابد. فیلم بردار برای انتقال حالات جنون آمیز با کارگردان و بازیگر نهایت هماهنگی را داشته است.
دیالوگ با کشیش روانخانه که نقاشی های او را کودکانه تلقی می کند نیز گوشه ای از تصور ونسان نسبت به خودش را برملا می کند که گذر روزگار او را شبیه به مسیحی باز مصلوب ساخته؛ رنج درونی و شناخته نشدن، و این که عظمت خویش را در آینه آینده باز خواهد یافت. گذشتن مسیح آسا از فریبندگی دنیا و پر کشیدن در اوج جوانی و زایندگی جنبه دیگر نگاه ونسان به خویشتن خویش است.
یک منتقد در نامه ای به ون گوگ درباره کارهای او می نویسد:
افراط، افراط در قدرت، افراط در برافروختگی و خشونت در بیان است».
ون گوگ خود را امپرسیونیست مطلق نمی داند و در نامه ای به همین منتقد می نویسد:
فرض بر این است که دو بوم از گل آفتابگردان که در حال حاضر در گالری هستند هردو دارای ویژگی‌های خاصی از رنگ و پس از آن نمایانگر ایده‌ای از نماد قدردانی از طبیعت هستند. یا چندین نقاشی از گل‌ها که با مهارت بیشتر کشیده شده‌اند و هنوز مورد قدردانی کافی از سوی مردم قرار نگرفته‌اند چطور؟ می‌بینید، به نظر می‌رسد جدا کردن امپرسیونیسم از چیزهای دیگر برای من بسیار مشکل است، من مفهوم چنین تفکر شدید فرقه‌ای که در چند سال گذشته دیده‌ایم را نمی‌توانم درک کنم، از پوچ‌گرایی هم می‌ترسم.»
درباره این سایت